Katedra Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny w Koszalinie

---

Historia

Świątynia została wzniesiona w latach 1300–1333, co czyni ją jednym z ważniejszych obiektów architektury średniowiecznej. Jest to trzynawowa bazylika, która wyróżnia się potężną wieżą, nadającą jej charakterystyczny wygląd.

Warto wspomnieć, że w okresie od 1534 do 1945 roku, świątynia pełniła funkcje ewangelickie. Następnie, w 1972 roku, stała się katedrą nowo utworzonej diecezji. W kruchcie katedry, w 1996 roku, pochowano drugiego ordynariusza diecezji, biskupa Czesława Domina.

Ostatnie lata przyniosły znaczące zmiany – w ramach programu „Renowacja i konserwacja średniowiecznych katedr Pomorza Zachodniego”, katedra została poddana gruntownej renowacji, co przyczyniło się do zachowania jej historycznego dziedzictwa.

Architektura

Katedra Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny w Koszalinie to wyjątkowy przykład architektury sakralnej, charakteryzujący się orientacją na wschód oraz wydłużonym, trójbocznym prezbiterium. Nawy, prezbiterium oraz kruchtę zdobi sklepienie gwiaździste, które opiera się na żebrach uformowanych z trójliścia cegły. Ściany boczne głównej nawy są podtrzymywane przez dwa rzędy sześciu ośmiobocznych, solidnych filarów z czerwonej cegły, symbolizujących postacie dwunastu apostołów.

Nawa główna

Oświetlenie nawy głównej zapewniają ostrołukowe okna, zdobione maswerkami, zlokalizowane powyżej naw bocznych, jak również witraże z motywami roślinnymi umieszczone w oknach niższych naw bocznych. Zarówno główne nawy, jak i prezbiterium są dodatkowo wspierane przez skarpy uskokowe, co dodaje architekturze nie tylko walorów estetycznych, ale i stabilności.

Nawy boczne

Boczne nawy pokryte są attykowymi dachami dwuspadowymi, których szczyty zdobione są blendami. Do bocznej elewacji dobudowano sześcioboką wieżyczkę, która mieści klatkę schodową. Pod okapem dachu, zarówno w nawie, jak i prezbiterium, znajduje się ozdobny fryz poziomy wykonany z profilowanej cegły, przyjmujący kształt czterolistnej koniczyny. Na kalenicy nawy głównej wznosi się niewielka, czworoboczna sygnaturka, nadająca całości harmonijny wyraz.

Wieża

Od strony zachodniej katedra wzbogacona została o masywną wieżę, mającą wysokość 56 metrów i składającą się z czterech kondygnacji, przykrytą dachem namiotowym. Wieżę wieńczy sześcioboczna galeryjka, na którą spogląda latarnia z charakterystycznym hełmem cybulastym. W 1754 roku pod dachem umieszczono zegar, który jest nie tylko funkcjonalnym, ale i estetycznym elementem elewacji. Wieża zdobiona jest licznymi blendami, które mają sklepione ostrołuki, a niektóre z nich zawierają wąskie okna. W dolnej kondygnacji znajduje się także para ostrołukowych portali wejściowych, które zachwycają swoją architektoniczną finezją.

Wnętrze kościoła

Wnętrze katedry w Koszalinie to skarbnica historycznych elementów, które na przestrzeni wieków przeszły różne metamorfozy. Pomimo licznych wojen i pożarów, które dotknęły miasto, katedra nieprzerwanie wzbogacała swoje wyposażenie.

Do połowy XIX wieku, wnętrze uległo regotyzacji, co wiązało się z usunięciem wielu cennych obiektów, takich jak bezcenny, gotycki ołtarz główny, który został zastąpiony mało wartościowym ołtarzem neogotyckim. W wielu miejscach katedry widać ślady tej historycznej przemiany, a po drugiej wojnie światowej wiele elementów neogotyckich również zniknęło.

Wewnątrz świątyni można podziwiać wiele zachwycających obiektów, takich jak:

• gotycki krucyfiks z XIV wieku, który pochodzi z kaplicy na Górze Chełmskiej,
• późnogotyckie figury świętych z 1512 roku wykonane w drewnie dębowym,
• wczesnogotycka chrzcielnica,
• żyrandole z 1666 roku.

Wyposażenie

W katedrze w Koszalinie znajduje się wiele cennych elementów wyposażenia. Do najważniejszych z nich należą:

• Ołtarz główny – oryginalnie wykonany w 1512 roku przez Andreasa Wenzela z Iwięcina. Został zdemontowany w połowie XIX wieku, a część rzeźb rozproszono. Nowy neogotycki ołtarz został ozdobiony obrazem „Zmartwychwstanie” autorstwa Augusta Friedricha Hauptnera, który obecnie wisi na północnej ścianie nawy,
• Krucyfiks gotycki z XIV wieku, który ocalony został z pożaru kaplicy na Górze Chełmskiej w 1533 roku. Symbolizuje on gotycką tradycję, gdzie drzewce krzyża oplata winorośl, a medaliony na zakończeniach przedstawiają czterech ewangelistów,
• Wczesnogotycka chrzcielnica z XIII wieku, będąca dziełem rzeźbiarzy gotlandzkich, zbudowana z szesnastobocznej czaszy zdobionej łukowatymi arkadami,
• Płyta nagrobna marszałka dworu księcia Jana Fryderyka – Petera Kameke z Łasina, wykonana przez szczecińskiego ludwisarza Rolofa Klassena,
• Obraz „Zmartwychwstanie” Augusta Friedricha Hauptnera z 1845 roku, pochodzący z neogotyckiego ołtarza głównego.

Każdy z tych elementów stanowi nie tylko dzieło sztuki, ale również świadectwo bogatej historii tej pięknej katedry.

Organy

Instrumenty muzyczne w Katedrze Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny w Koszalinie mają bogatą historię. Organy te zostały zbudowane w 1899 roku przez firmę Schlag und Söhne jako opus 536. Osadzono je w neogotyckim prospekcie, jako kontynuację po poprzednim instrumencie, który został wykonany w 1842 roku przez firmę Kaltschmita z Szczecina.

W 1914 roku kościół wzbogacił się o elektryczny wentylator, zainstalowany przez filię firmy Siemens, który służył do napędzania organów aż do 1997 roku. Niezależnie od tego, w 1935 roku instrument przeszedł przebudowę, a w latach 1969–1977 firma Zygmunta Kamińskiego aktywnie dbała o instrument, przeprowadzając drobne naprawy oraz strojenia dostosowane do corocznych koncertów.

W ramach tych renowacji, między 1976 a 1977 rokiem, zrealizowano zmianę traktury z pneumatycznej na elektropneumatczną, zastępując stary kontuar nowym stołem gry. Interesującym punktem w historii organów jest renowacja, która miała miejsce w 1995 roku, zrealizowana przez firmę Mollin.

Największy remont, obejmujący kompleksowe prace, przeprowadzono w latach 2017–2019. Podczas tego okresu, instrument zyskał nowy stół gry, który został ustawiony bokiem w stosunku do prezbiterium, co wpłynęło na jego użytkowanie oraz brzmienie.

Podsumowując, dyspozycja organów jest niezwykle różnorodna, co czynni je nie tylko instrumentem religijnym, ale także znaczącym elementem kulturalnym oraz muzycznym regionu. Oto szczegóły dotyczące dyspozycji instrumentu:

Manuał I	Manuał II	Manuał III	Pedał
1. Prinzipal 16′	1. Prinzipal 8′	1. Liebl. Gedackt 8′	1. Prinzipalbass 16′
2. Quintadene 16′	2. Rohrflote 8′	2. Quintaton 8′	2. Subbas 16′
3. Prinzipal 8′	3. Octave 4′	3. Aeoline 8′	3. Octavbass 8′
4. Doppelflote 8′	4. Gemshorn 4′	4. Octave 4′	4. Basflote 8′
5. Gemshorn 8′	5. Quinte 2 2/3′	5. Rohrtraverse 4′	5. Octavbass 4′
6. Octave 4′	6. Superoctave 2′	6. Nachthorn 2′	6. Doppelflote 2′
7. Kleingedackt 4′	7. Quinte 1 1/3′	7. Sifflote 1 1/3′	7. Bauernflote 1′
8. Quinte 2 2/3′	8. Terz 1 3/5′	8. Waldflote 1′	8. Mixtur VI
9. Octave 2′	9. Mixtur V-VI	9. Sesqualter II-III	9. Posaune 32′
10. Rohrflote 2′	10. Krummhorn 16′	10. Mixtur IV-V	10. Posaune 16′
11. Rohrquinte 1 1/3′	11. Regal 4′	11. Oboe 8′	11. Trompette 8′
12. None 8/9′	_	_	12. Sing. Cornett 2′
13. Mixtur VI-VII	_	_	_
14. Zimbel III	_	_	_
15. Trompette 16′	_	_	_
16. Trompette 8′	_	_	_

Dzwony

Historia dzwonów w koszalińskiej katedrze sięga roku 1625, kiedy to pierwsza dzwon, ważący 2,5 tony, został stworzony przez szczecińskich odlewników. Nieco później, w 1701 roku, przybył kolejny dzwon, który został przetransportowany z pobliskiego Kołobrzegu. Mimo tego, dzwon ten, z nieznanych przyczyn, był używany jedynie do 1765 roku.

W katedrze znalazły się następne dwa dzwony, które pochodziły z miejscowych kaplic. Pierwszy został przeniesiony z kaplicy św. Jerzego, usytuowanej na styku aktualnych ulic Zwycięstwa i Dworcowej, a drugi z kaplicy św. Mikołaja, która znajdowała się przy dzisiejszej ulicy Młyńskiej. Oba te dzwony trafiły do katedry w latach 1755 oraz 1822. W 1872 roku z kolei w dzwonnicy zawisł największy z dotychczasowych dzwonów, ważący aż 3 tony.

W okresie I wojny światowej nastąpił tragiczny moment dla dzwonów katedralnych, gdyż koszty wojny wzrosły, a surowce zaczęły być nieosiągalne. W związku z tym podjęto decyzję o przetopieniu większości dzwonów na potrzeby militarne. Na szczęście, ocalał tylko jeden z nich, a mianowicie ten pochodzący z dawnej kaplicy Świętego Mikołaja.

W 1922 roku pojawiły się trzy nowe dzwony, które przetrwały do czasów II wojny światowej. Niestety, ta wojna również nie oszczędziła dzwonów. Uroczystym ceremoniałem zdjęto je i przewieziono do Hamburga, gdzie poddano je ocenie specjalnej komisji. Niestety, trzy dzwony z 1922 roku zostały przeznaczone do przetopienia, z wyjątkiem dzwonu ze kaplicy Świętego Mikołaja, którego wartość zabytkowa ocaliła go od zniszczenia. Wykonany już w 1529 roku, miał 39 centymetrów obwodu i 40 centymetrów wysokości. Jest to jedyny dzwon, który ocalał spośród wszystkich starych katedralnych. Po wojnie zawisł w kościele w Oldenburgu w Dolnej Saksonii.

Obecnie w katedrze wiszą cztery dzwony odlane w Ludwisarni Saturnina Skubiszyńskiego w Poznaniu w roku 1980. Największy z nich nosi imię Maryja i waży około 2067 kg. Drugi dzwon, ważący 1243 kg, jest poświęcony świętym Wojciechowi i Maksymilianowi. Trzeci z dzwonów, którego waga wynosi 650 kg, nosi napisy z imionami Pawła VI i Jan Pawła II. Ostatni, najmniejszy, upamiętnia kardynała Ignacego Jeża i waży 570 kg.

---

Oceń: Katedra Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny w Koszalinie

---